Nöro ergonomi ve zihinsel iş yükü konusuna girmeden önce, ergonomi konusunu
anlamak gerekir, diye düşünüyorum.
Ergonomi bilimi; insan değerlerini merkeze alarak; anatomi, fizyoloji, antropometri, sağlık bilimleri ve çalışma çevresi etkinlikleri üzerine araştırmalar yapan bir multidisipliner alandır. Çalışanların; sağlıklarının ve mutluluklarının korunması ve iş verimliliğinin arttırılması gibi ana amaçları olan ergonomi, günümüz iş dünyasında; inovasyon, karlılık, maliyet gibi kriterlerin düzenlenmesinde etkin bir şekilde kullanılır.
Bir diğer tanım ise nörobilim olup, nöro ergonominin mihenk taşlarından biri hatta, en önemlisidir. Nörobilim; sinir sisteminin yapısını, özelliklerini, fizyolojisi, biyokimyası ve moleküler yapısını inceleyerek, bu karmaşık yapının; davranış ve öğrenme yetilerinde ki, fonksiyonlarını, beyin biyolojisi temelinde inceleyen bir bilim dalıdır.
Günümüz iş dünyasında insanlar; gelişen teknolojiler, robotlar, algoritmalar hatta yapay zekalı otomasyon sistemleri sayesinde, bedensel çalışmalarını oldukça azaltmışlardır. Ancak bunun yanında, kullanmak zorunda oldukları yeni cihazlar onlardan daha fazla bilişsel bir aktivite beklemektedir. İşte bu noktada, nöro ergonomi bilimi; insan-makine-zihin sistemlerinin uyumu için, ergonominin bir alt dalı olarak uzmanlaşmıştır.
Diğer bir bakış açısıyla nöro ergonomi, insanın; algılama, değerlendirme, karar alma ve uygulama gibi beynin; iş performans süreçlerinin aktiviteleri esnasında, beyindeki değişimlerin; nörometrik ve nörogörüntüleme teknolojiler ile ölçülerek, insan- makine çevre üçgeninde ki, uyumun veya insanların hangi işlere ve hangi şartlar da, uygunluğunun değerlendirilmesidir.
Yapısal sistemini; nörobilim merkezli olarak, ergonomi ve bilişsel ergonomi, iş ve bilişsel psikolojisi, dallarından alan nöro ergonomiyi alt basamaklarıyla incelemeye tanımlar ile devam edebiliriz.
Zihinsel iş yükleri ve uyanık olma durumu
Kuramsal alt yapısını; ergonomi, sinirbilim ve insan faktörlerinden alan nöro ergonomi de iki önemli amaç vardır ki; Bunlardan biri insancıllık olup; çalışan bireylerin daha mutlu, huzurlu ve sağlıklı bir ortam da var olmasını amaçlamaktadır. Bir diğeri ise; ekonomik ilkesini merkezine alarak; verimliliği, karlılığı ve sistem devamlılığının sağlanmasını hedefler.
Bu iki hedef dahilinde varılmak istenen sonuç; mental, psikolojik ve uyanık olma süreçlerini değişik teknolojik yöntemler ile ölçekleyerek, iş ve işletme farkındalığı oluşturmaktadır. Operasyonel iş ortamları, insan-makine etkileşimi arasında oluşan ve beyin bilgisayar arayüzleri ve diğer nöro metrik ölçümler ile saptanan nöro ergonomi’nin yardım talep ettiği bir diğer alt bilim ise, bilişsel ergonomi dir.
Bilişsel ergonominin;
Amacı, çalışanların farklı iş – çevre ve makine sistemlerinde; algı, muhakeme, problem çözme, tasarım ve iş organizasyonu yapabilirliğin de, daha az bilişsel efor ile yüksek verimlilik ve karlılık tır. İnsanın; özellikle, frontal korteks ve nöron ateşlemeleriyle ilgilenerek bilime dayalı bilgi ve bilmenin kaynağını araştırıp, ergonomi parametreleri arasında bağ kurabilmektir.
Bilişsel psikoloji;
Bilişsel psikoloji; ise algılama, duygu, bellek, kodlama, çalışma belleği, dikkat, yürütücü işlemler, karar verme, problem çözme, muhakeme, motor algı ve zihinsel uyarım ve dil gibi kognitif zihinsel süreçlerin en geniş anlamda incelenmesidir.
İş (Çalışma) Psikolojisi;
Nöro ergonomi ilişkisi çalışma psikolojisi; çalışma yaşamında kriz çıkarabilecek sorunların neden ve nasıl larına cevap bulmak için çalışma yaşamı ve çalışan arasında sağlıklı ve verimli bir uyum sağlamayı amaçlayan, bu yönde bilgi üretimi için çaba gösteren, bir bilim dalı olarak tanımlanabilir.
Nöro ergonomi biliminde kullanılan teknolojiler;
● Bu teknikleri; aşağıdaki gibi yazmak mümkündür.
● Elektroensefalografi (EEG)
● Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)
● Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (fMRG)
● Fonksiyonel Yakın Kızılötesi Spektroskopi (fNIRS)
● Kızılötesine Yakın Spektroskopi Görüntüleme (fNIR)
● Fonksiyonel Yakın Kızılötesi Spektroskopi
● Eye Tracking Tekniği
● Beyin Bilgisayar Arayüzleri
● Artırılmış Gerçeklik Ve Simülatörler
Elektroensefalografi (EEG);
Saçlı deri üzerine yerleştirilen elektrotlar yardımıyla; beynin anlık aktivitesini ölçerek, beynin; o anki fonksiyonel durumunu belirlemede kullanılan bir nörogörüntüleme yöntemidir. Nöronlar arası, aksiyon potansiyeli ve sinaps potansiyelleri kullanımıyla oluşan iyon derişimlerine bağlı elektriksel aktivasyonların kayıt edildiği, elektroensefalograf dır. Elektroensefalografi ise cihazdan çıkan sonucun, işlendiği grafik olup ikisi farklıdır.
Elektroensefalografinin kaynağını teşkil eden postsinaptik potansiyeller, beyin korteksinde toplanarak, değişik beyin bölgelerinden saçlı deriye dağılması ve bunlarında metal elektrotlar yardımıyla toplanarak değerlendirilmesi ile kullanılır.
Nöro ergonomi alanında kullanılan kayıtlar genelde; 30 dk’lık sessiz ve rahat bir ortamda yapılarak, bireyin; uyanık olma, zihin yorgunluğu,mental iş yükü gibi durumları saptanarak kişiye uygun bir çalışma yönergesi hazırlanabilir.
Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme f(MRG);
Mekansal çözünürlüğü, diğer ölçüm sistemlerinden daha iyi olan bu nörogörüntüleme çalışmasında; kan oksijenizasyonuna bağımlı bir görüntüleme olup, kandaki oksijenlenmiş hemoglobinin, oksijenlen-memiş hemoglobine oranına duyarlıdır. Böylece; sinirsel faaliyetin olduğu bölgelerde bu oran oksijenlenmiş kan kullanımının artmasına bağlı olarak değişmektedir.
Nöro ergonomi çalışmalarında etkin bir şekilde kullanılan bu sistem de serebral alanda oluşan kan akımının, nöron aktivasyonlarının eşleşmesi ilkesine dayanır. Bu ölçüm sonrasında; beyin haritalamaları yapılarak; beynin hangi alanlarının, belirli bir zihinsel süreçlere dahil olduğunu gösterir.
Fonksiyonel Yakın Kızılötesi Spektroskopi;
Fonksiyonel optik beyin görüntüleme sistemi olarak da adlandırılan teknolojide;
frontal kortekste, anlık oksijenasyonu ve kan hacminin izlenmesi yoluyla beyin
aktivasyonlarının, görüntülenmesi ve grafiklenmesi esasına dayanır.
Gayet düşük maliyetli ve kullanımı kolay olan bu teknik ile şirket çalışanları ve günlük
hayatlarında ki, insanların iş ve hayat normları, mental zihin yükleri ve boşalımları
ölçülerek çalışmalar yapılabilir.
Eye Tracking;
Göz izleme tekniği olarak da bilinen bu teknik ile çalışanın yada günlük hayatına devam eden kişinin; mental ve zihinsel olarak depolanmış yorgunluğunun; gözlere, göz bebeklerine ve bakışlarına yansıyıp yansımadığına bakılarak bir dizi çalışmalar yapılmaktadır. Bu şekilde kişinin; diğer ölçüm teknikleriyle beraber, grafileri çıkarılarak sentezlenir ve gerekli rotasyon çalışmalar yapılabilir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki; teknoloji ve buna bağlı olarak nöro görüntüleme sistemlerinin gelişimlerine paralel olarak; nöro ergonomi temelinde, çalışanların ve bireylerin; günlük ve iş ortamı değişkenlerin de, ölçüm ve haritalandırılmaları yapılarak, inovasyon süreçlerine bağlı bir çalışma sistemi entegrasyonu bulunabilir.
